Służba bhp działa na podstawie art. 23711 ustawy z 26.06.1974 r. – Kodeks pracy – dalej k.p. kodeks-pracy oraz – wydanego na podstawie § 5 tego artykułu – rozporządzenia Rady Ministrów z 2.09.1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy. – dalej r.s.b.h.p.
Stosownie do postanowień art. 23711 § 1 k.p., pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników tworzy służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej „służbą bhp”, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
natomiast pracodawca zatrudniający do 100 pracowników może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy.
Pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli:
1)zatrudnia do 10 pracowników albo
2)zatrudnia do 50 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Jak wynika z powyższego zapisu, ustawodawca wyróżnił dwie formy pełnienia funkcji w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy: pierwsza jest realizowana w formie służby bezpieczeństwa i higieny pracy,
a druga poprzez powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 13.10.2006 r. (I OSK 263/06), te dwie formy realizacji obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy nie są tożsame.
Forma pierwsza – utworzenie służby bhp – dotyczy pracodawców zatrudniających powyżej 100 pracowników (przy ich obliczaniu bierze się pod uwagę liczbę pracowników, nie zaś etatów).
Zgodnie z § 1 r.s.b.h.p. Służba bhp służbę bhp stanowią wyodrębnione komórki organizacyjne jednoosobowe lub wieloosobowe.
Liczbę pracowników służby bhp ustala pracodawca, biorąc pod uwagę stan zatrudnienia oraz występujące w zakładzie warunki pracy i związane z nimi zagrożenia zawodowe, a także uciążliwości pracy.
Pracodawca zatrudniający od 100 do 600 pracowników tworzy wieloosobową lub jednoosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracownika służby bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy.
W przypadku zatrudnienia powyżej 600 pracowników, pracodawca zatrudnia w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby bhp na każdych 600 pracowników.
Istotnym jest również to, że służba bhp podlega bezpośrednio pracodawcy, to znaczy może podlegać tylko pod właściciela firmy w przypadku działalności gospodarczej, prezesa lub członka zarządu w przypadku spółki.
Zdarza się w firmach podległość służby bhp pod dyrektora technicznego co jest niedopuszczalne.
W przypadku, gdy pracodawca stanowi równocześnie jednostką organizacyjną, służba bhp podlega bezpośrednio osobie zarządzającej tą jednostką lub osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego, upoważnionej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.
Forma druga – powierzenie wykonywania zadań służby bhp – dotyczy pracodawców zatrudniających do 100 pracowników.
W takim przypadku pracodawca może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy.
Należy jednak pamiętać, że nie może to być osoba przypadkowa, a jedynie taka, która spełnia wymagania kwalifikacyjne określone w § 4 ust. 2 r.s.b.h.p. Służba bhp (tj. posiada wykształcenie kierunkowe w zakresie bhp). podyplomowe studia bhp
911731
Pracodawca posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp, o którym mowa w § 13 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 27.07.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy – dalej r.s.d.b., szkolenie-w-dziedzinie bhp lub spełnia wymagania kwalifikacyjne dla służby bhp określone w § 4 ust. 2 r.s.b.h.p. (tj. posiada wykształcenie kierunkowe w zakresie bhp), może sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli:
1)zatrudnia do 10 pracowników albo
2)zatrudnia do 50 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumienia rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29.11.2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków.
W przypadku braku kompetentnych pracowników, zgodnie z art. 23711 § 2 k.p., pracodawca może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy.
799847
Osoby te, powinni spełniać wymagania kwalifikacyjne niezbędne do wykonywania zadań służby bhp, określone w
1)zatrudnia do 10 pracowników albo
2)zatrudnia do 50 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumienia rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29.11.2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków.
W przypadku braku kompetentnych pracowników, zgodnie z art. 23711 § 2 k.p., kodeks-pracy pracodawca może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy. Osoby te, powinni
Podstawą powierzenia wykonywania zadań służby bhp specjaliście spoza zakładu pracy może być również umowa cywilnoprawna ( umowa zlecenia )
Zarówno pracownik służby bhp, jak i pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu powierzono wykonywanie zadań tej służby, nie mogą ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla nich następstw z powodu wykonywania zadań i uprawnień służby bhp.
Naturalnie chodzi tu wyłącznie o przypadki prawidłowo wykonywanych zadań i korzystania z uprawnień w relacjach zachodzących między pracodawcą i pracownikiem.
Pomimo tego, że z treści art. 23711 § 3 k.p. kodeks-pracy nie wynika, by pracownicy służby bhp należeli do grona zatrudnionych podlegających szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy (tak jak np. społeczni inspektorzy pracy),
to jeżeli przyczyną wypowiedzenia im umowy o pracę byłoby wykonywanie przez nich zadań i korzystanie z uprawnień w sposób prawidłowy, to takie wypowiedzenie byłoby wypowiedzeniem nieuzasadnionym i byłoby nieskuteczne.
Jeżeli jednak pracownik służby bhp lub osoba, której powierzono wykonywanie zadań służby bhp, zatrudnione w ramach stosunku pracy, uchybiłyby ciążącym na nich obowiązkom – pracodawca może je pociągnąć do odpowiedzialności stosując zasady dyscyplinowania pracowników wynikające z art. 108 k.p. kodeks-pracy (kary porządkowe: upomnienie, nagana i kara pieniężna).
Wobec osób wykonujących zadania służby bhp, jako „specjalistów spoza zakładu pracy” zatrudnionych w oparciu o umowę cywilnoprawną, zleceniodawca mógłby natomiast zastosować zasady odpowiedzialności wynikające z przepisów ustawy z 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny. -kodeks-cywilny
Trzeba także zaznaczyć, iż działalność służby bhp nie uwalnia nikogo w zakładzie pracy (pracodawcy – art. 207 k.p., ani osób kierujących pracownikami – art. 212 k.p.) kodeks-pracy od obowiązków w zakresie bhp, ani od odpowiedzialności za naruszenie przepisów lub zasad w tym zakresie.
Służba bhp nie ponosi zatem odpowiedzialności za wykroczenia wynikające z art. 283 § 1 k.p. kodeks-pracy Pracownicy tej służby za swe zaniedbania mogą ponosić odpowiedzialność porządkową, materialną oraz karną.
Zarówno organizacja, jak i rozkład czasu pracy pracownika służby bhp oraz pracownika zatrudnionego przy innej pracy, o którym mowa w art. 23711 § 1 k.p., powinny zapewniać pełną realizację nałożonych na niego zadań.
Warto również dodać, że właściwy (okręgowy) inspektor pracy może nakazać utworzenie służby bhp, albo zwiększenie liczby pracowników tej służby, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi (występowaniem zwiększonego poziomu czynników szkodliwych i niebezpiecznych dla zdrowia pracowników).
Dotyczy to jednak wyłącznie sytuacji, gdy konieczność utworzenia albo rozbudowania pionu bhp jest konieczna ze względu na szczególne środowisko pracy, np. narażenie pracowników na wypadek (I OSK 529/11).
Pracodawca, który nie zgadza się z decyzją inspektora pracy, ma prawo odwołać się do okręgowego inspektora pracy. Na jego prawomocną decyzję administracyjną służy skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
2.Zadania służby bhp
Stosownie do postanowień art. 23711 § 1 k.p., służba bhp pełni w zakładzie pracy funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności powinna informować pracodawcę o zagrożeniach i proponować sposób ich usuwania oraz przeprowadzać co najmniej raz do roku odpowiednie analizy.
Szczegółowy zakres zadań służby bhp został określony w § 2 ust. 1 r.s.b.h.p. służba-bhp Powyższy przepis stanowi, że do zakresu działania służby bhp należy:
1)przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk pracy, na których są zatrudnione kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, młodociani, niepełnosprawni, pracownicy wykonujący pracę zmianową, w tym pracujący w nocy, oraz osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę;
2)bieżące informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagrożeniach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzającymi do usuwania tych zagrożeń;
3)sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zawierających propozycje przedsięwzięć technicznych i organizacyjnych mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy;
4)udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zakładu pracy oraz przedstawianie propozycji dotyczących uwzględnienia w tych planach rozwiązań techniczno-organizacyjnych zapewniających poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy;
5)udział w ocenie założeń i dokumentacji dotyczących modernizacji zakładu pracy albo jego części, a także nowych inwestycji, oraz zgłaszanie wniosków dotyczących uwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w tych założeniach i dokumentacji;
6)udział w przekazywaniu do użytkowania nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, urządzeń produkcyjnych oraz innych urządzeń mających wpływ na warunki pracy i bezpieczeństwo pracowników;
7)zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych;
8)przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii na stanowiskach pracy;
9)udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych pracy, wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;
10)opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy;
11)udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz w opracowywaniu wniosków wynikających z badania przyczyn i okoliczności tych wypadków oraz zachorowań na choroby zawodowe, a także kontrola realizacji tych wniosków;
12)prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumentów dotyczących wypadków przy pracy, stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby, a także przechowywanie wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy;
13)doradztwo w zakresie stosowania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
14)udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą;
15)doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracy, na których występują czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe, oraz doboru najwłaściwszych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej;
16)współpraca z właściwymi komórkami organizacyjnymi lub osobami, w szczególności w zakresie organizowania i zapewnienia odpowiedniego poziomu szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapewnienia właściwej adaptacji zawodowej nowo zatrudnionych pracowników;
17)współpraca z laboratoriami upoważnionymi, zgodnie z odrębnymi przepisami, do dokonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, występujących w środowisku pracy, w zakresie organizowania tych badań i pomiarów oraz sposobów ochrony pracowników przed tymi czynnikami lub warunkami;
18)współpraca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmującymi się pomiarami stanu środowiska naturalnego, działającymi w systemie państwowego monitoringu środowiska, określonego w odrębnego przepisach;
19)współdziałanie z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, a w szczególności przy organizowaniu okresowych badań lekarskich pracowników;
20)współdziałanie ze społeczną inspekcją pracy oraz z zakładowymi organizacjami związkowymi przy:
a)podejmowaniu przez nie działań mających na celu przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w trybie i w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach,
b)podejmowanych przez pracodawcę przedsięwzięciach mających na celu poprawę warunków pracy;
21)uczestniczenie w konsultacjach w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, a także w pracach komisji bezpieczeństwa i higieny pracy oraz innych zakładowych komisji zajmujących się problematyką bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym zapobieganiem chorobom zawodowym i wypadkom przy pracy;
22)inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy różnych form popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii.
Przytoczony katalog zadań służby bhp jest katalogiem zamkniętym. Oznacza to, że służba bhp nie może być obciążana innymi zadaniami niż wymienione w powyżej, oprócz pracownika zatrudnionego przy innej pracy, o którym mowa w art. 23711 § 1 k.p.
Wyjątek stanowi przeprowadzanie instruktażu ogólnego (w ramach szkolenia wstępnego z zakresu bhp), wynikającego z § 10 ust. 2 r.s.d.b.
W celu realizacji zadań, o których mowa powyżej, pracodawca udostępnia służbie bhp oraz pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, o którym mowa w art. 23711 § 1, a także specjaliście spoza zakładu pracy, o którym mowa w art. 23711 § 2 k.p. kodeks-pracy informacje mogące wywierać wpływ na bezpieczeństwo pracy i ochronę zdrowia pracowników, w szczególności dotyczące:
1)stanu środowiska pracy, w tym wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,
2)zastosowanych dotychczas środków, w tym technicznych i organizacyjnych, zapobiegających zagrożeniom zdrowia lub życia pracowników w odniesieniu do zakładu pracy i poszczególnych stanowisk pracy,
3)środków przewidzianych w razie potrzeby udzielenia pierwszej pomocy, gaszenia pożaru i ewakuacji pracowników.
3.Uprawnienia służby bhp
Przepisy r.s.b.h.p. służba-bhp nadały służbie bhp i osobom wykonującym zadania tej służby wysoką rangę.
Zarówno jedni, jak i drudzy otrzymali mocne uprawnienia – od kontrolnych (m.in. uprawnienia do przeprowadzania kontroli stanowisk pracy), poprzez opiniodawcze (m.in. uprawnienie do występowania do pracodawcy z wnioskiem karanie pracowników, którzy w sposób rażący naruszają przepisy bhp oraz stwarzają zagrożenia), do władczych (m.in. niezwłoczne odsunięcie od pracy pracownika, który wykonuje prace wzbronione).
Uprawnienia te, mają istotne znaczenie przy kreowaniu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy dla wszystkich stron stosunku pracy w danym zakładzie.
Pełen katalog uprawnień służby bhp określa § 3 r.s.b.h.p. stanowiąc, że służba bhp jest uprawniona do:
1)przeprowadzania kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przestrzegania przepisów oraz zasad w tym zakresie w zakładzie pracy i w każdym innym miejscu wykonywania pracy;
2)występowania do osób kierujących pracownikami z zaleceniami usunięcia stwierdzonych zagrożeń wypadkowych i szkodliwości zawodowych oraz uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;
3)występowania do pracodawcy z wnioskami o nagradzanie pracowników wyróżniających się w działalności na rzecz poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy;
4)występowania do pracodawcy o zastosowanie kar porządkowych w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;
5)niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób;
6)niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy wzbronionej;
7)niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób;
8)wnioskowania do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie pracy, w jego części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników albo innych osób.
Powyższe uprawnienia, zgodnie z § 3a r.s.b.h.p., przysługują również pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy oraz specjaliście spoza zakładu pracy, o których mowa odpowiednio w art. 23711 § 1 i 2 k.p.
