BHP pomieszczeń pracy
Zarówno zamiar budowy nowego, jak i przebudowy istniejącego budynku, zakładającej zlokalizowanie w nim pomieszczeń pracy wiąże się z koniecznością spełnienia przez inwestora szeregu wynikających z przepisów norm, których celem jest zapewnienie odpowiednich warunków osobom, które w tych pomieszczeniach wykonywać mają swoje obowiązki pracownicze.
Ustalenie treści i sposobu interpretacji oraz praktycznego stosowania tych przepisów niejednokrotnie spotyka się z poważnymi komplikacjami po stronie projektantów oraz inwestorów i pracodawców.
Poniższe opracowanie ma na celu przybliżenie rozwiązań przewidzianych przez ustawodawcę w tym zakresie oraz zwrócenie uwagi na najistotniejsze kwestie związane z adaptacją pomieszczeń pracy do obowiązujących wymogów prawa.
1.Definicja „pomieszczenia pracy”
Definicja legalna pojęcia „pomieszczenie pracy” została sformułowana przez ustawodawcę w treści rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy – dalej r.o.b.h.p. ogolne-przepisy
Jednocześnie dokonano rozróżnienia 2 typów pomieszczeń pracy tj. pomieszczeń pracy stałej i pomieszczeń pracy czasowej. I tak zgodnie z § 2 pkt 3 r.o.b.h.p., jako pomieszczenie pracy kwalifikować należy pomieszczenie przeznaczone na pobyt pracowników, w którym wykonywana jest praca, przy czym nie uważa się za za przeznaczone na pobyt pracowników pomieszczeń, w których:
a)łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu jednej zmiany roboczej jest krótszy niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy bądź praca polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem albo konserwacją urządzeń lub utrzymaniem czystości i porządku;
b)mają miejsce procesy technologiczne niepozwalające na zapewnienie odpowiednich warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi, bez zastosowania środków ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reżimu organizacji pracy;
c)jest prowadzona hodowla roślin lub zwierząt, niezależnie od czasu przebywania w nich pracowników zajmujących się obsługą.
Uwagę należy tutaj zwrócić na fakt, że zakwalifikowanie pomieszczenia jako pomieszczenia pracy jest możliwe nawet w przypadku, gdy pracownik przebywa w nim krócej niż 2 godziny dziennie, jednak wykonuje w nim swoje obowiązki, które nie mieszczą się w zakresie pracy dorywczej, dozoru, konserwacji, czy utrzymywania czystości.
Ustalenie, czy – w związku § 2 pkt 4 i 5 r.o.b.h.p. ogolne-przepisy – mamy do czynienia z pomieszczeniem pracy stałej i czasowej sprowadza się do weryfikacji łącznego czasu pracy tego samego pracownika w tym pomieszczeniu.
Jeśli czas ten trwa od 2 do 4 godzin pomieszczenie takie należy kwalifikować jako pomieszczenie pracy czasowej, zaś powyżej 4 godzin jako pomieszczenie pracy stałej.
Niesklasyfikowany pozostaje przypadek pomieszczeń, w którym praca świadczona przez jednego pracownika trwa łącznie krócej niż 2 godziny dziennie, jednak prac wykonywanych w tym czasie nie można sklasyfikować jako dorywcze, czy nadzorcze albo polegające na utrzymaniu czystości – wydaje się zatem, że pomieszczenia takie należy zaliczyć do zakresu „pomieszczeń pracy” w ogólności, bez wskazania na ich specyficzny charakter i funkcję.
2.Podstawowe przepisy określające wymogi dla pomieszczeń pracy
Oprócz wspomnianego wyżej r.o.b.h.p., jako aktu o naczelnej randze biorąc pod uwagę wymogi przewidziane dla pomieszczeń pracy, planując budowę nowego budynku, który docelowo przeznaczony ma być na wykonywanie działalności wymagającej urządzenia w nim pomieszczeń pracy, względnie przebudowę istniejącego obiektu, należy wziąć pod uwagę przepisy rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie – dalej r.w.t. budynki
Przepisy zawarte w § 2 ust. 1 r.w.t. – stosuje się bowiem przy projektowaniu, budowie i przebudowie oraz przy zmianie sposobu użytkowania budynków oraz budowli nadziemnych i podziemnych spełniających funkcje użytkowe budynków, a także do związanych z nimi urządzeń budowlanych.
Wyjątek od powyższej reguły wprowadza § 2 ust. 2 r.w.t., zgodnie z którym przy nadbudowie, rozbudowie, przebudowie i zmianie sposobu użytkowania budynków o powierzchni użytkowej nieprzekraczającej 1000 m2 (a w przypadkach niektórych budynków m.in. zabytkowych, służących produkcji rolnej przekraczających 1000 m2) mogą być spełnione w sposób inny niż określony w r.w.t.,
stosownie do wskazań ekspertyzy technicznej właściwej jednostki badawczo-rozwojowej albo rzeczoznawcy budowlanego oraz do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych, uzgodnionych z właściwym komendantem wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej lub państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym, odpowiednio do przedmiotu tej ekspertyzy.
Zasadą jest więc, że nowobudowany albo przebudowywany z przeznaczeniem na pomieszczenia pracy budynek, jak również budynek, którego przeznaczenie zostanie zmienione poprzez wprowadzenie w nim pomieszczeń pracy i wykonywanie określonej działalności, powinien dostosowany być zarówno do przepisów r.w.t.,
czyli ogólnych warunków technicznych dla budynków, jak i – w zakresie pomieszczeń w nim zlokalizowanych – powinien spełniać wymogi określone w r.o.b.h.p.
Omówienie wszystkich ogólnych wymogów techniczno – budowlanych dotyczących lokalizacji budynku, dojazdów i dojść do niego, warunków dotyczących urządzeń i instalacji oraz wymogów
przeciwpożarowych nie jest co prawda przedmiotem tego opracowania, niemniej jednak aspekty te powinny być gruntownie przeanalizowane przed podjęciem prac projektowych nad planowaną budową, czy przebudową obiektu.
Należy również wziąć pod uwagę, że projektowany obiekt może ze względu na swoje cechy zostać zakwalifikowany jako obiekt szczególny np. budynek użyteczności publicznej,
czy też budynek zamieszkania zbiorowego (§ 3 pkt 5 i 6 r.w.t.), co powoduje konieczność spełnienia specyficznych wymogów technicznych zawartych w r.w.t.
3.Warunki, którym powinny odpowiadać pomieszczenia pracy w nowobudowanych i przebudowywanych obiektach
3.1.Warunki ogólne pomieszczeń pracy
Wymagania dla pomieszczeń pracy zostały określone w Dziale III r.o.b.h.p. – Pomieszczenia pracy. Podstawowe wytyczne dotyczące pomieszczeń pracy i ich wyposażenia zawarte zostały w § 15 ust. 1-4 r.o.b.h.p., ogolne-przepisy zgodnie z którym:
a)pomieszczenia pracy i wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
b)w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednią temperaturę, wymianę powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami;
c)w pomieszczeniach pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia (wysoka temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły, pary itp.)
powinny być zastosowane rozwiązania techniczne uniemożliwiające przedostawanie się tych czynników do innych pomieszczeń pracy oraz do pomieszczeń higieniczno-sanitarnych;
d)ściany i sufity pomieszczeń pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia pracowników lub pyły niebezpieczne pod względem wybuchowym,
powinny mieć pokrycie ochronne, zabezpieczające przed adsorpcją i gromadzeniem się pyłu oraz powinny być przystosowane do łatwego czyszczenia lub zmywania;
e)jeżeli ze względu na rodzaj wykonywanych robót lub rodzaj stosowanych urządzeń może zachodzić niebezpieczeństwo wybuchu, stropy, dachy i ściany pomieszczeń pracy
powinny być wykonane zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa dla tego rodzaju robót lub znajdujących się tam urządzeń oraz zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi.
Powyższe ogólne wytyczne należy wziąć pod uwagę na etapie projektowania poszczególnych pomieszczeń pracy, ze szczególnym uwzględnieniem ich przeznaczenia i prac, które w ich obrębie mają być wykonywane.
Tym samym już w fazie projektowania budowy, czy też przebudowy obiekt, należy szczegółowo określić wyposażenie poszczególnych pomieszczeń oraz materiały budowlane,
które mają być użyte w celu zapewnienia bezpieczeństwa pracowników oraz prawidłowej i bezpiecznej eksploatacji instalowanych w pomieszczeniach urządzeń.
Szczególnie należy przeanalizować konieczność utrzymania warunków bezpieczeństwa w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem oraz pomieszczeniach, w których wydzielane są substancje toksyczne.
3.2.Lokalizowanie pomieszczeń pracy w budynku
Ogólną zasadą wyrażoną w § 18 ust. 1 r.o.b.h.p. ogolne-przepisy jest, że pomieszczenia stałej pracy nie powinny być lokalizowane poniżej poziomu terenu.
Wymóg ten, nie dotyczy pomieszczeń, które powinny być lokalizowane poniżej tego poziomu ze względu na rodzaj wykonywanych tam prac (np. winnica, chłodnia) oraz
– pod warunkiem uzyskania zgody właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, wydanej w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy
– pomieszczeń pracy w suterenach, piwnicach, garażu, kotłowni i warsztatach podręcznych, pomieszczeń handlowe, usługowe i gastronomiczne w ulicznych przejściach podziemnych,
w podziemnych stacjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych i hotelach oraz w obiektach zabytkowych (§ 18 ust. 2 i 3 r.o.b.h.p.).
W przypadku pomieszczeń położonych poniżej poziomu terenu pojawić się może pytanie, jak zastosować się w tym przypadku do obowiązku zapewnienia naturalnego oświetlenia.
Rozwiewając wątpliwości w tym zakresie Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 3.12.2003 r. (II SA 3979/02, Pr. Pracy 2004, nr 4, poz. 33),
„uzyskanie zgody na lokalizację pomieszczeń pracy poniżej poziomu terenu (w miejscu pozbawionym dostępu do światła dziennego) nie wymaga dodatkowo zgody na stosowanie oświetlenia sztucznego w tych pomieszczeniach”.
3.3.Powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy
Pomieszczenia pracy powinny być projektowane w taki sposób, by na każdą pracującą w pomieszczeniu stałej pracy osobę przypadało co najmniej 2 m2 wolnej (tzn. takiej,
na której nie jest umieszczone wyposażenie ani inne urządzenia) powierzchni podłogi. Jednocześnie na jedną osobę – w przypadku pomieszczeń pracy stałej
– przypadać powinno nie mniej niż 13 m3 wolnej (co należy rozumieć, tak jak w odniesieniu do podłogi) objętości pomieszczenia.
Należy zwrócić uwagi, że wymogi powyższe nie znajdują zastosowania do pomieszczeń pracy czasowej.
Wysokość pomieszczeń pracy stałej określona została szczegółowo w § 20 ust. 1 r.o.b.h.p. i waha się od 2,2 metra w świetle do 3,3 metra w świetle, w zależności od obecności czynników szkodliwych dla zdrowia, ilości pracowników w stosunku do wolnej objętości pomieszczenia oraz rodzaju pomieszczenia.
W przypadku pomieszczeń pracy czasowej wysokość minimalna może być zmniejszona do 2,2-2,5 m w zależności od obecności czynników szkodliwych.
3.4.Komunikacja pomiędzy pomieszczeniami pracy wewnątrz budynku
Projektując podłogi pomieszczeń i korytarzy pracy należy pamiętać, że powinny być one wykonane z materiałów gwarantujących stabilne przemieszczanie się.
Powinny być jednocześni równe, nieśliskie, niepylące i odporne na ścieranie oraz nacisk. W obrębie budynku należy stosować schody stałe (ażurowe w miejscach narażonych na zapylenie) lub pochylnie.
3.5.Oświetlenie
Co do zasady w pomieszczeniach pracy wymagane jest zapewnienie oświetlenia dziennego oraz niezależnego oświetlenia elektrycznego w sposób zgodny z aktualnie obowiązującymi Polskimi Normami.
Zasada ta, ulega ograniczeniu w przypadku pomieszczeń położonych poniżej poziomu terenu, o czym była mowa powyżej. Ze względów bezpieczeństwa, w pomieszczeniach, w których przewiduje się wysoki poziom wilgotności należy stosować okna, świetliki i naświetla uniemożliwiające skraplanie się pary wodnej.
3.6.Ogrzewanie i wentylacja
Przepisy § 30-38 r.o.b.h.p. ogolne-przepisy określają minimalne i maksymalne wartości temperatur w pomieszczeniach pracy oraz wskaźniki wymiany powietrza w pomieszczeniach pracy.
Wartości te, zróżnicowane są ze względu na rodzaj pracy, która w danym pomieszczeniu ma być wykonywana. Przyjmuje się, że w przypadku pomieszczeń, gdzie wykonywana jest lekka praca fizyczna i praca biurowa, temperatura nie powinna być niższa niż 18 st. Celsjusza.
Temperatura w pomieszczeniach pracy bezwzględnie nie powinna spadać poniżej 14 st. Celsjusza.
Utrzymanie wymaganych temperatur przepisami r.o.b.h.p. zobowiązuje zatem do zastosowania urządzeń specjalistycznych, chociażby w sytuacji,
gdy ze względu na rodzaj wykonywanej działalności temperatura trudna jest do utrzymania na wskazanym poziomie. Jednocześnie pamiętać należy, że powietrze pochodzące z nawiewów nie może przekraczać 45 st.
Celsjusza (w przypadku nawiewów zainstalowanych niżej niż 3,5 metra nad podłogą) albo 70 st. Celsjusza (powyżej wysokości 3,5 metra).
3.7.Przystosowanie budynku z pomieszczeniami pracy na potrzeby osób niepełnosprawnych
Pamiętać należy, że w budynkach, w których wykonywana ma być praca w formie zakładu pracy chronionej oraz w budynkach, w których znajdują się pomieszczenia pracy, a które jednocześnie zakwalifikowane są do budynków użyteczności publicznej (§ 3 pkt 6 r.w.t.
– tj. m.in. budynków przeznaczonych na potrzeby administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości, kultury, kultu religijnego, oświaty, szkolnictwa wyższego, nauki, wychowania, opieki zdrowotnej, społecznej lub socjalnej,
obsługi bankowej, handlu, gastronomii, usług, budynków biurowych i socjalnych) konieczne jest zapewnienie przynajmniej jednego dojścia dla osób niepełnosprawnych umożliwiającego im dostęp do całego budynku lub tych jego części, z których korzystają (§ 16 ust. 2 r.w.t.). budynki
3.8.Pozwolenia i decyzje
Zarówno budowa, jak i przebudowa budynku wymagać będzie weryfikacji projektu z punktu widzenia miejscowego planu zagospodarowania terenu, w szczególności pod kątem możliwości lokalizacji inwestycji z przeznaczeniem na pomieszczenia pracy.
W braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego projekt wymagać będzie uzyskania decyzji o warunkach zabudowy.
Weryfikacja przepisów r.w.t. oraz – na ile przeznaczenie pomieszczeń jest dookreślone w projekcie architektoniczno-budowlanym – r.o.b.h.p. odbywa się w toku zatwierdzenia projektu budowlanego i uzyskiwania decyzji o pozwoleniu na budowę.
4.Podsumowanie
Budowa nowego budynku, w którym planowane są pomieszczenia pracy, a także przebudowa (czy też zmiana sposobu użytkowania) obiektu istniejącego wymaga szczegółowego określenia rodzaju i zakresu planowanej działalności.
Z praktycznego punktu widzenia określenie takie powinno nastąpić w fazie poprzedzającej przystąpieniem do projektowania nowego obiektu, czy też projektowania przebudowy.
Postępowanie takie może przyczynić się do wymiernych oszczędności czasowych i finansowych. Osoba planująca budowę albo przebudowę budynku zawierającego pomieszczenia pracy powinna zatem w szczególności wziąć pod uwagę następujące kwestie:
a)położenie istniejącego (rozbudowywanego) bądź planowanego budynku, a co za tym idzie spełnienie wymagań dotyczących oświetlenia pomieszczeń pracy;
b)rodzaj planowanej działalności z uwzględnieniem jej szczegółowych aspektów (zagrożenie wybuchem, obecność wysokich temperatur, wysokiego poziomu wilgoci, toksycznych wyziewów, promieniowania etc.), co implikuje konieczność zastosowania określonych urządzeń oraz instalacji;
c)ilość zatrudnionych docelowo osób;
d)planowana organizacja pracy.
Przygotowanie wstępnej oceny w powyższym zakresie pozwoli – w połączeniu z zastosowaniem ogólnych warunków technicznych dla budynków określonych w r.w.t. – na zaprojektowanie lub przebudowywanego budynku w sposób zgodny z wytycznymi ustawodawcy, a co za tym idzie bezpieczny dla osób wykonujących w nim pracę.
Nieodzowna będzie też bliska współpraca pomiędzy ekspertem w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz projektantem, co pozwoli wyeliminować wątpliwości dotyczące rozwiązań konstrukcyjnych i instalacyjnych już na etapie powstawania projektu, a nie – jak to się niestety często zdarza – w ramach kolejnej przebudowy istniejącego już obiektu.
POMIESZCZENIA BHP WYMAGANIA-2
…………………………
