Wypadek przy użyciu urządzenia technicznego w rozumieniu przepisów o dozorze technicznym – obowiązki pracodawcy oraz służb zewnętrznych
Wykorzystywane w procesach pracy urządzenia techniczne, mogące stwarzać zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, znajdują się pod specjalnym nadzorem.
W praktyce nie można wykluczyć wypadku z wykorzystaniem takich urządzeń, przy czym zdarzenie takie może być jednocześnie wypadkiem przy pracy.
W przypadku gdy jest on ciężki, śmiertelny i zbiorowy, oprócz przedstawicieli UDT sprawa badana jest przez PIP oraz prokuraturę.
Wymaga to właściwego współdziałania pracodawcy, u którego doszło do zdarzenia, ze wspomnianymi instytucjami zewnętrznymi.
Nie każde urządzenie to urządzenie techniczne
Rolą pracodawcy jest zapewnienie zatrudnionym właściwych narzędzi pracy, korespondujących z zakresem obowiązków. W żadnym razie nie mogą to być urządzenia dowolne.
Zgodnie z art. 215 ustawy z 26.06.1974 r. Kodeks pracy, pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane maszyny i inne urządzenia techniczne zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, działaniem drgań mechanicznych i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy.
Mimo, iż każde urządzenie wykorzystywane w procesach pracy jest uważane za bezpieczne, część z nich ma w tym względzie szczególny charakter. Są to urządzenia techniczne, które mogą stwarzać zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia i środowiska na skutek:
•rozprężenia cieczy lub gazów znajdujących się pod ciśnieniem różnym od atmosferycznego,
•wyzwolenia energii potencjalnej lub kinetycznej przy przemieszczaniu ludzi lub ładunków w ograniczonym zasięgu,
•rozprzestrzeniania się materiałów niebezpiecznych podczas ich magazynowania lub transportu.
Ważne
Urządzenia techniczne podlegają dozorowi technicznemu, którym są określone przepisami o dozorze technicznym działania podejmowane przez właściwe jednostki organizacyjne Urzędu Dozoru Technicznego (UDT), zmierzające do zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania urządzeń technicznych. Zagadnienia związane z dozorem technicznym regulują przepisy ustawy z 21.12.2000 r. o dozorze technicznym.
Warto mieć na względzie, że wykonywanie dozoru technicznego przez właściwe jednostki organizacyjne UDT nie zwalnia eksploatujących, naprawiających i modernizujących urządzenia techniczne od odpowiedzialności za jakość i stan tych urządzeń, które mają wpływ na ich bezpieczną pracę.
Do najpowszechniejszych urządzeń technicznych, podlegających dozorowi technicznemu, można zaliczyć:
•urządzenia transportu bliskiego, takie jak: dźwigi budowlane, suwnice, wciągniki, żurawie stacjonarne, wózki jezdniowe podnośnikowe;
•zbiorniki bezciśnieniowe służące do magazynowania materiałów ciekłych zapalnych oraz trujących lub żrących;
•urządzenia ciśnieniowe, takie jak: rurociągi przesyłowe, instalacje urządzeń węzła cieplnego, instalacje zbiornikowe.
Wypadek oraz niebezpieczne uszkodzenie urządzenia
Fakt, iż dane urządzenie techniczne zostało dopuszczone do eksploatacji, która odbywa się w sposób prawidłowy przez kompetentne osoby nie oznacza, że w praktyce nie może wydarzyć się nieprzewidziana sytuacja z udziałem danego urządzenia technicznego.
Na gruncie przepisów o dozorze technicznym, regulujących warunki eksploatacji poszczególnych urządzeń technicznych, można wyróżnić dwie kategorie zdarzeń:
•niebezpieczne uszkodzenie urządzenia technicznego,
•nieszczęśliwy wypadek związany z eksploatacją urządzenia technicznego.
Przepisy ustawy o dozorze technicznym nie regulują pojęcia zarówno niebezpiecznego uszkodzenia urządzenia, jak również nieszczęśliwego wypadku.
Pracodawca może mieć zatem kłopot z ustaleniem, czy w danym przypadku sytuacja wpisuje się w któreś z powyższych zdarzeń i tym samym rodzi podjęcie konkretnych obowiązków.
Aby ocenić, czy w danym przypadku doszło do niebezpiecznego uszkodzenia urządzenia lub nieszczęśliwego wypadku, należy odwołać się do szczegółowych przepisów w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego danego rodzaju urządzenia.
Przepisy zawarte w rozporządzeniach wykonawczych do ustawy o dozorze technicznym definiują pojęcie zarówno niebezpiecznego uszkodzenia, jak i nieszczęśliwego wypadku.
Ważne
Pracodawca, który w ramach procesu pracy eksploatuje konkretne urządzenia techniczne, powinien w przypadku nieprzewidzianych zdarzeń z ich udziałem odwołać się do przepisów rozporządzeń regulujących warunki techniczne dozoru technicznego w zakresie eksploatacji tych konkretnych urządzeń.
Przykład
Pracodawca eksploatuje w magazynie przyzakładowym wózki jezdniowe. W wyniku błędu operatora wózka doszło do kolizji urządzenia z regałami magazynowymi, w skutek czego pracownik stał się czasowo niezdolny do pracy z powodu odniesionych urazów. Wózek jezdniowy w wyniku zderzenia doznał uszkodzeń.
W powyższym przypadku sytuacja wpisuje się zarówno w pojęcie nieszczęśliwego wypadku, jak również niebezpiecznego uszkodzenia.
Natomiast pod pojęciem niebezpiecznego uszkodzenia kryje się nieprzewidziane uszkodzenie urządzenia, w wyniku którego nie nadaje się ono do dalszej eksploatacji lub gdy jej kontynuowanie stanowi zagrożenie dla zdrowia, życia ludzkiego, mienia lub środowiska.
Ważne
Nieszczęśliwy wypadek krzyżuje się z pojęciem wypadku przy pracy, którym jest zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, mające związek z pracą, w wyniku którego pracownik doznał urazu lub poniósł śmierć. Tym samym w pewnych sytuacjach jedno zdarzenie może wypełniać ustawowe znamiona aż trzech sytuacji: niebezpiecznego uszkodzenia urządzenia, nieszczęśliwego wypadku oraz wypadku przy pracy.
Obowiązki bezpośrednio po zdarzeniu
W przypadku gdy dochodzi do niebezpiecznego uszkodzenia urządzenia technicznego, niezbędne jest jego wyłączenie z eksploatacji.
Kontynuowanie pracy przy jego użyciu może bowiem prowadzić do nieszczęśliwego wypadku. Gdy dojdzie jednak do takiego zdarzenia, na pracodawcy ciążą obowiązki powypadkowe uregulowane w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z 1.07.2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.
Podstawowym obowiązkiem w związku z wypadkiem jest zapewnienie poszkodowanemu pierwszej pomocy. Powyższy obowiązek wynika z ogólnej zasady zawartej w art 2091 k.p., w ramach której pracodawca jest obowiązany zapewnić środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników.
W ramach zapewnienia poszkodowanym pierwszej pomocy, obowiązkiem pracodawcy jest podjęcie niezbędnych działań eliminujących lub ograniczających zagrożenie. Można do nich zaliczyć przykładowo: wyłączenie maszyn oraz urządzeń z ruchu, odcięcie zasilania.
Ważne
Miejsce wypadku powinno być zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych oraz zabezpieczone przed możliwością niepotrzebnego uruchomienia urządzenia, którego ruch uległ zatrzymaniu w związku z wypadkiem.
W przypadku gdy doszło do wypadku ze skutkiem śmiertelnym lub zdarzenie nosi cechy wypadku ciężkiego lub zbiorowego, wówczas modyfikacje w zakresie miejsca zdarzenia (uruchamianie maszyn i urządzeń, przemieszczanie przedmiotów uczestniczących lub mogących uczestniczyć w zdarzeniu) może nastąpić po uzyskaniu uprzedniej zgody właściwego inspektora pracy i prokuratora.
Zawiadomienie właściwych instytucji
W przypadku urządzeń technicznych podlegających pod nadzór UDT kwestie wypadkowe komplikują się, ponieważ obok obowiązków podstawowych związanych ze zdarzeniami wypadkowymi dochodzą obowiązki dodatkowe, wynikające z faktu, że do zdarzenia doszło w związku z użytkowaniem danego typu urządzenia technicznego.
Ważne
Eksploatujący urządzenie techniczne jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić organ właściwej jednostki dozoru technicznego o każdym niebezpiecznym uszkodzeniu urządzenia lub nieszczęśliwym wypadku związanym z jego eksploatacją. Źródłem powyższego obowiązku jest art. 19 ustawy o dozorze technicznym.
W przypadku niebezpiecznego uszkodzenia właściwym do podjęcia działań jest UDT, jeżeli jednak zdarzenie wpisuje się w definicję wypadku przy pracy, wówczas obok dozoru technicznego postępowanie w sprawie może prowadzić dodatkowo prokuratura oraz PIP.
W przypadku gdy dochodzi do wypadku przy pracy ze skutkiem śmiertelnym, jest on ciężki lub zbiorowy – wówczas rolą pracodawcy jest niezwłoczne zawiadomienie o tym fakcie właściwego miejscowo okręgowego inspektora pracy oraz jednostkę organizacyjną prokuratury.
Warto zauważyć, że zarówno w przypadku UDT, PIP oraz prokuratury, obowiązek zawiadomienia powinien być zrealizowany niezwłocznie. Rodzi to istotny problem praktyczny – kogo zawiadomić w pierwszej kolejności, aby nie narazić się na zarzut naruszenia zasady „niezwłoczności”?
Niestety przepisy nie rozstrzygają w sposób bezpośredni zbiegu w zakresie obowiązku zawiadomienia kilku wspomnianych instytucji, w przypadku gdy zdarzenie jednocześnie wypełnia znamiona nieszczęśliwego wypadku z udziałem urządzenia technicznego oraz wypadku przy pracy ze skutkiem śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym.
Uwzględniając jednak okoliczność, iż niebezpieczny wypadek – noszący jednocześnie cechę wypadku przy pacy – ma związek z urządzeniem technicznym, względem którego szczególne formy dozoru realizowane są przez UDT można przyjąć, że właściwa miejscowo jednostka dozoru technicznego powinna być zawiadomiona w pierwszej kolejności.
Przykład
Pracodawca prowadzący działalność budowlaną eksploatuje żurawie wieżowe. Jeden z nich przewrócił się, w wyniku czego śmierć poniósł operator. Pracodawca zawiadomił właściwą miejscowo jednostkę dozoru technicznego uznając, iż zawiadomi ona w dalszej kolejności PIP oraz prokuraturę.
Postępowanie pracodawcy było nieprawidłowe. Nie można bowiem założyć, że zawiadomiona jednostka UDT zawiadomi pozostałe instytucje, które powinny być zaangażowane w badanie okoliczności i przyczyny zdarzenia.
Ważne
Brak zawiadomienia UDT o niebezpiecznym uszkodzeniu urządzenia technicznego lub o nieszczęśliwym wypadku z jego udziałem zagrożone jest karą grzywny. W przypadku, gdy nie zostanie zawiadomiona jednostka PIP oraz prokuratura, wówczas zaniechanie takie z racji popełnionego przestępstwa zagrożone jest karą grzywny do 180 stawek dziennych lub karą ograniczenia wolności.
Współpraca pracodawcy z instytucjami badającymi sprawę
Zawiadomienie UDT, PIP oraz prokuratury powoduje, iż należy spodziewać się wizyty przedstawicieli tych instytucji.
Każda z nich będzie prowadziła niezależne postępowanie w zakresie swojego działania.
W przypadku UDT, czynności będą dokonywane przez inspektorów dozoru technicznego, PIP oddeleguje do badania sprawy inspektora pracy specjalizującego się w problematyce wypadkowej, prokuratura powierzy sprawę jednemu z prokuratorów danej jednostki prokuratury, nie można wykluczyć, że część czynności będzie wykonywana przez funkcjonariuszy Policji – pod nadzorem prokuratury.
Podmiot kontrolowany, u którego czynności dokonywane są przez inspektora UDT, powinien zapewnić warunki do sprawnego ich wykonania oraz – na żądanie inspektora – przedstawić dokumenty i udzielić informacji koniecznych do prawidłowego wykonania tych czynności.
W przypadku inspektorów pracy obowiązuje podobna zasada. Należy im zapewnić warunki i środki niezbędne do sprawnego przeprowadzenia kontroli, a w szczególności niezwłocznie przedstawić żądane dokumenty i materiały, zapewnić terminowe udzielanie informacji, udostępnić urządzenia techniczne oraz w miarę możliwości oddzielne pomieszczenie z odpowiednim wyposażeniem.
Prokuratura prowadząca postępowanie, zmierzająca do ustalenia czy nieszczęśliwy wypadek ma znamiona przestępstwa, powinna mieć również zapewnione przez pracodawcę właściwe warunki do prowadzenia postępowania przygotowawczego.
Ważne
Brak właściwej współpracy zarówno z inspektorem UDT, jak i inspektorem pracy może być powodem skierowania przez te organy zawiadomienia do prokuratury w sprawie utrudniania czynności kontrolnych. Nie można wykluczyć, że zawiadomienie takie zostanie skierowane już w trakcie czynności w ramach badania sprawy, do obecnego na miejscu prokuratora.
Reasumując, niebezpieczne uszkodzenie urządzenia technicznego wiąże się z działaniami UDT u pracodawcy eksploatującego dane urządzenie.
Jeżeli jednak dojdzie do nieszczęśliwego wypadku, który dodatkowo będzie mógł być oceniany w kategoriach wypadku przy pracy, wówczas w sprawę zostaje zaangażowany PIP oraz prokuratura.
Każda z tych instytucji będzie prowadziła postępowanie we własnym zakresie. Kontrola PIP będzie z pewnością najbardziej kompleksowa z punktu widzenia zapewnienia przez podmiot zatrudniający właściwych warunków pracy, w tym dotyczących technicznego bezpieczeństwa pracy.
W przypadku gdy okaże się, że poprzednia kontrola inspektora wykazała rażące uchybienia bhp, a w czasie postępowania dotyczącego wypadku przy pracy związanego z eksploatacją urządzenia również wykaże nieprawidłowości o charakterze rażącym – wówczas pracodawca powinien spodziewać się, że inspektor pracy złoży do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek o podwyższenie kontrolowanemu podmiotowi składki na ubezpieczenie wypadkowe – o 100%.
