Wymagania kwalifikacyjne służby bhp
Zatrudnienie na poszczególnych stanowiskach uzależnione jest od posiadanego wykształcenia oraz stażu pracy.
Od pracownika służby ustawodawca oczekuje kierunkowego wykształcenia średniego (policealnego) lub kierunkowego wykształcenia wyższego (inżynierskiego, magisterskiego, bądź też ukończonych studiów podyplomowych).
1.Wykształcenie w służbie bhp
Zgodnie z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 2.09.1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy – dalej r.s.b.h.p., ścieżka kariery pracownika służby bhp jest pięciostopniowa. Może on pracować jako: inspektor, starszy inspektor, specjalista, starszy specjalista, główny specjalista.
Zatrudnienie na poszczególnych stanowiskach uzależnione jest od posiadanego wykształcenia oraz stażu pracy.
Od pracownika służby ustawodawca oczekuje kierunkowego wykształcenia średniego (policealnego) lub kierunkowego wykształcenia wyższego (inżynierskiego, magisterskiego, bądź też ukończonych studiów podyplomowych).
Liczne wątpliwości interpretacyjne w odniesieniu do terminów „wyższego wykształcenia o kierunku i specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy” oraz „studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy”, użytych w celu określenia wymaganego wykształcenia w r.s.b.h.p., wyjaśniła interpretacja Departamentu Warunków Pracy ówczesnego Ministerstwa Gospodarki i Pracy z 28.01.2005 r. (DWP-l-0212-86.05).
W myśl tej interpretacji, określenie w r.s.b.h.p. „kierunku” lub „specjalności” w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest zgodne z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z 6.05.2003 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Edukacji.
W załączniku do ww. rozporządzenia pod nazwą „Polska Klasyfikacja Edukacji (PKE), w części 3, w rozdziale 2, zamieszczono „Tablicę kodów klasyfikacji kształcenia i wykształcenia”, w tym tablicę nr 7B. Kody dziedzin kształcenia (specjalności kierunków studiów, dyscyplin nauki), w której pod kodem 862 zamieszczono kierunek lub specjalność „Bezpieczeństwo i higiena pracy”.
Wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy należy zatem traktować, jako zasób wiedzy zdobytej w tym zakresie w wyższej uczelni, umożliwiający właściwą realizację zadań w tej dziedzinie, a przede wszystkim wykonywania zadań służby bhp.
Podobnie wymagane r.s.b.h.p. studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy powinny zapewnić przygotowanie absolwentów do wykonywania zadań służby bhp, a co za tym idzie – program studiów powinien uwzględniać tematykę umożliwiającą uzyskanie takiego przygotowania.
Obecnie obowiązujące przepisy określają jedynie podstawy programowe dla kształcenia w zawodzie technika bhp (rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 7.02.2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach, Dz. U. poz. 184), natomiast uczelnie wyższe nie otrzymały szczegółowych podstaw programowych.
Opracowując program studiów przygotowujących przyszłych pracowników służby bhp do wykonywania zawodu, uczelnie muszą zatem wziąć pod uwagę wykaz 22 zadań określonych w r.s.b.h.p.
W związku z powyższym w programie studiów wyższych w zakresie bhp nie można pominąć przedmiotów takich, jak:
prawoznawstwo,
ergonomia,
metody badania wypadków i chorób zawodowych,
metody oceny i zwalczania zagrożeń w środowisku pracy,
metody oceny ryzyka zawodowego,
dydaktyka,
zarządzanie i organizacja pracy,
ochrona środowiska, systemy zarządzania bezpieczeństwem pracy itp.
Jak z tego wynika, nie sama nazwa, lecz zawartość programu kształcenia będzie miała decydujące znaczenie w przypadku wątpliwości, czy dane studia dają uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika służby bhp.
Obecnie w Polsce pracowników służby bhp kształci kilkaset szkół policealnych i niewiele mniej uczelni wyższych, instytutów lub firm prywatnych, oferujących swoim słuchaczom studia podyplomowe.
Istnieją także uczelnie, które tworzą interdyscyplinarne studia inżynierskie przygotowujące do pracy w służbach bhp, nadając swoim absolwentom tytuły inżynierów w zakresie bhp.
2.Staż pracy w służbie bhp
Z kolei należy wyjaśnić pojęcie „stażu pracy w służbie bhp”. Jest to mianowicie okres zatrudnienia w ramach stosunku pracy (umowa o pracę, ewentualnie mianowanie, powołanie lub wybór), w wyodrębnionej komórce organizacyjnej (służbie bhp).
Nie ma tutaj znaczenia wymiar etatu (pełen wymiar czasu pracy, czy jedynie jakaś jego część, np. na ½, ¼ etatu). W związku z powyższym osobom wykonującym zadania służby bhp na innej podstawie niż stosunek pracy (np. na podstawie umowy zlecenia), okresu tego nie wlicza się do stażu pracy w służbie bhp, gdyż są oni traktowani jako „specjaliści spoza zakładu pracy” (nie pracują w wyodrębnionych komórkach organizacyjnych).
I tak, zgodnie z § 4 ust. 2 r.s.b.h.p., pracownikami służby bhp mogą być osoby spełniające następujące wymagania kwalifikacyjne:
1)inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy;
2)starszym inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca:
a)zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp lub
b)wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;
3)specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp;
4)starszym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp;
5)głównym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 5-letni staż pracy w służbie bhp.
Warto w tym miejscu podkreślić, że zdecydowanie większe możliwości ma osoba, która ukończyła studia wyższe – w tym również podyplomowe – w zakresie bhp.
W odróżnieniu od osoby posiadającej jedynie zawód technika bhp, pracownik służby bhp posiadający wyższe wykształcenie ma możliwość nie tylko kierowania wieloosobową komórką organizacyjną ds. bhp (§ 4 ust. 3 r.s.b.h.p.),
ale również prowadzenia własnej działalności gospodarczej, tj. świadczenia usług w zakresie bhp innym przedsiębiorcom, w ramach powierzenia wykonywania zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy (§ 4 ust. 4 r.s.b.h.p.).Służba bhp
Trzeba ponadto pamiętać, że pracownik służby bhp musi się ciągle dokształcać. Obliguje go do tego nie tylko stale zmieniający się stan prawny oraz postęp technologiczny, ale także § 14 ust. 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 27.07.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Powyższy przepis stanowi, że pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy i inne osoby wykonujące zadania tej służby, są obowiązani odbywać szkolenia okresowe, których celem jest aktualizacja i ugruntowanie wiedzy i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie.
Szkolenia te powinny odbywać się nie rzadziej niż raz na 5 lat i mogą być przeprowadzane w formie kursu, seminarium lub samokształcenia kierowanego.
3.Rzeczoznawca do spraw bhp
Ukoronowaniem kariery zawodowej pracownika służby bhp, może być uzyskanie uprawnień rzeczoznawcy do spraw bezpieczeństwa i higieny, o których mowa w art. 9 ustawy z 13.04.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy.
Jest to funkcja nie tylko prestiżowa, ale i odpowiedzialna. Nadane uprawnienia upoważniają rzeczoznawcę do opiniowania projektów nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, pod względem zgodności z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii. Powyższe uprawnienia nadaje Główny Inspektor Pracy, a mogą się o nie starać osoby, które
1)ukończyły wyższe studia techniczne;
2)legitymują się co najmniej 5-letnią praktyką zawodową w zakresie ukończonego kierunku studiów;
3)ukończyły kurs przygotowujący do opiniowania projektów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii, przeprowadzony przez podmiot upoważniony przez Głównego Inspektora Pracy, według programu zatwierdzonego przez Głównego Inspektora Pracy;
4)złożyły, z wynikiem pozytywnym, egzamin przed Komisją Kwalifikacyjną do Oceny Kandydatów na Rzeczoznawców.
Nie można również zapomnieć o 8-letnim okresie przejściowym wyznaczonym dla pracowników służby bhp, którzy nie spełniają wyżej wymienionych wymagań formalnych.
Zaostrzenie wymagań kwalifikacyjnych wprowadzone 1 lipca 2005 r. rozporządzeniem Rady Ministrów z 2.11.2004 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy spowodowało, że wielu pracowników służby bhp, aby nie stracić uprawnień do wykonywania zawodu, zostało zobowiązanych do podniesienia kwalifikacji w celu dostosowania ich do obowiązujących przepisów.
Ustawodawca wyznaczył jednak okres przejściowy, zgodnie z którym osoby już zatrudnione mogą dalej wykonywać swoje obowiązki, jednakże nie dłużej niż do 30 czerwca 2013 r.
Powyższy przepis dotyczy zarówno pracowników służby bhp, jak i pracowników zatrudnionych przy innej pracy, którym pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp, zgodnie z art. 23711 § 1 ustawy z 26.06.1974 r. – Kodeks pracy.
Podwyższenie kwalifikacji pracowników służby bhp oraz osób, którym powierzane jest wykonywanie zadań tej służby było związane z odstąpieniem z dniem 1 lipca 2005 r. od obowiązku przeprowadzania szkolenia wstępnego podstawowego w dziedzinie bhp, gdyż ze względu na dokonujący się postęp naukowo-techniczny w procesach pracy niewystarczające stały się kwalifikacje uzyskiwane przez służbę bhp głównie podczas takiego szkolenia.
Również prawo Unii Europejskiej określa znacznie wyższe standardy w zakresie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia niż dotychczas obowiązujące – toteż pracownicy tej służby powinni legitymować się wyższymi kwalifikacjami, zwłaszcza że ich podstawową działalnością jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego.
Niezbędne więc było, aby pracownicy tej służby posiadali odpowiednie kierunkowe przygotowanie, uzyskane w procesie kształcenia zawodowego, takie jak technik bezpieczeństwa i higieny pracy, wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
4.Podsumowanie
Praca pracownika służby bhp jest niewątpliwie pracą ciekawą, dającą zarazem wiele satysfakcji. Jest to również praca samodzielna, wymagająca bardzo dobrej organizacji pracy własnej, a przy tym komunikatywności.
Pracownik służby bhp ma być doradcą zarówno dla pracodawcy, osób kierujących pracownikami, jak i dla pracowników, w związku z czym powinien stale podnosić swoje kwalifikacje, aby wciąż być na bieżąco zarówno z przepisami prawa, jak i nowościami w zakresie ochrony pracy.
Pożądaną cechą u pracownika służby bhp jest również kreatywność, która pozwoli mu w skuteczny sposób inicjować i rozwijać na terenie zakładu pracy różne formy popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii.
Praca pracownika służby bhp wymaga także sporej motywacji przy wdrażaniu nowoczesnych zasad ochrony i likwidacji niebezpiecznych nawyków oraz niekoniecznie pożądanych schematów postępowań nie tylko szeregowych pracowników, ale również pracodawców.
