Społeczna Inspekcja Pracy
Społeczna inspekcja pracy została powołana ponad sześćdziesiąt lat temu, ustawą z dnia 4 lutego 1950 r. i uchylona 30 czerwca 1983 a w jej miejsce weszła dz-u-2015-567-t-j-spoleczna-inspekcja-pracy-1 – jako organ zakładowych organizacji związków zawodowych uprawniony do prowadzenia kontroli w zakresie prawa pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy.
Poprzez społeczną inspekcję pracy organizacje związkowe otrzymały wpływ na kształtowanie i przestrzeganie prawa pracy w zakładzie pracy, a szczególnie na kontrolę przestrzegania przez pracodawców przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.
W aktualnej ustawie dotyczącej społecznej inspekcji pracy zapisano cel, w jakim społeczna inspekcja pracy została powołana – jest nim troska o systematyczną poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapewnienie związkom zawodowym niezbędnych warunków do sprawowania skutecznej kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy.
1.Umocowania prawne społecznej inspekcji pracy w przepisach Kodeksu pracy
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – dalej k.p., w art. 185 § 1 stanowi, iż społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, w zakładzie pracy, sprawuje społeczna inspekcja pracy. W § 2 art. 185 k.p. dz-u-2020-1320-t-j-kodeks-pracy stanowi, iż organizację, zadania i uprawnienia społecznej inspekcji pracy, a także zasady jej współdziałania z państwową inspekcją pracy oraz innymi państwowymi organami nadzoru i kontroli, określają odrębne przepisy.
Tym samym k.p. w art. 185 § 2 potwierdził, że społeczną inspekcję pracy ustanowiono jako instytucję społecznego organu nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy w zakładzie pracy, działającą obok instytucji zewnętrznych, w tym: państwowej inspekcji pracy i państwowej inspekcji sanitarnej.
W art. 207 § 2 pkt 7 k.p. dz-u-2020-1320-t-j-kodeks-pracy ustawodawca zaliczył do podstawowych obowiązków pracodawcy m.in. zapewnienie wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy, a w art. 23712 k.p. dz-u-2020-1320-t-j-kodeks-pracy zobowiązał pracodawcę do powołania, w przypadku zatrudniania w zakładzie pracy powyżej 250 osób, komisji bezpieczeństwa i higieny pracy, i powierzył funkcję wiceprzewodniczącego komisji bezpieczeństwa i higieny pracy społecznemu inspektorowi pracy podkreślając tym samym kluczową rolę społecznego inspektora pracy w pracach komisji.
2.Rola społecznej inspekcji pracy wynikająca z przepisów dotyczących postępowania powypadkowego
Zgodnie z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy – dalej r.w.p.p., okoliczności i przyczyny wypadków przy pracy ustala, powoływany przez pracodawcę zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pracy.
Obaj członkowie zespołu powypadkowego są równoprawni w zakresie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, jak również w podejmowaniu wniosków profilaktycznych mających na celu zapobieżenie powstawaniu podobnych wypadków w zakładzie pracy lub przynajmniej zmniejszenie ich liczby.
Społeczny inspektor pracy wyróżniony został jako członek zespołu powypadkowego, w § 3 pkt 2 r.w.p.p.,
godnie z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy – dalej r.w.p.p., okoliczności i przyczyny
który stanowi, że zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku wyraża pracodawca, w uzgodnieniu ze społecznym inspektorem pracy, po dokonaniu oględzin miejsca wypadku oraz po sporządzeniu, jeśli zachodzi taka potrzeba, szkicu lub fotografii miejsca wypadku.
Postanowienie zawarte w § 3 pkt 2 r.w.p.p. nie dotyczy wypadków ciężkich, śmiertelnych i zbiorowych, bowiem w tym przypadku pracodawca zezwala na uruchomienie stanowiska pracy lub dokonania zmian po uzgodnieniu z inspektorem państwowej inspekcji pracy i prokuratorem.
3.Procedura wyboru społecznego inspektora pracy
Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy – dalej u.s.i.p., w art. 1-3 określa społeczną inspekcję pracy jako służbę społeczną pełnioną przez pracowników, mającą na celu zapewnienie przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy. Społeczna inspekcja pracy zobowiązana jest reprezentować interesy wszystkich pracowników w zakładach pracy i jest kierowana przez zakładowe organizacje związkowe.
Społeczną inspekcję pracy w zakładzie pracy tworzą:
a)zakładowy społeczny inspektor pracy – dla całego zakładu pracy oraz
b)oddziałowi lub wydziałowi społeczni inspektorzy pracy – dla poszczególnych oddziałów lub wydziałów
c)grupowi społeczni inspektorzy pracy – dla komórek organizacyjnych oddziałów lub wydziałów.
Organizację społecznej inspekcji pracy dostosowują do potrzeb wynikających ze struktury zakładu pracy zakładowe organizacje związkowe.
Zgodnie z art. 5 u.s.i.p
Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy – dalej u.s.i.p., w art. 1-3 określa społeczną inspekcję pracy
funkcję społecznego inspektora pracy może sprawować pracownik danego zakładu pracy, który jest członkiem związku zawodowego, z zastrzeżeniem, że zakładowe organizacje związkowe mogą postanowić, iż funkcję społecznego inspektora pracy pełnić będzie pracownik zakładu pracy niebędący członkiem związku zawodowego.
Społeczny inspektor pracy nie może zajmować stanowiska kierownika zakładu pracy lub stanowiska kierowniczego bezpośrednio podległego kierownikowi zakładu.
Społeczny inspektor pracy powinien posiadać niezbędną znajomość zagadnień wchodzących w zakres działania społecznej inspekcji pracy.
Zakładowy społeczny inspektor pracy powinien posiadać, co najmniej pięcioletni staż pracy w branży, do której zakład należy, i co najmniej dwuletni staż pracy w danym zakładzie pracy, a oddziałowy lub grupowy społeczny inspektor pracy powinien posiadać, co najmniej dwuletni staż pracy w branży i co najmniej jeden rok pracy w danym zakładzie.
Społecznego inspektora pracy, zgodnie z art. 6 u.s.i.p., wybierają pracownicy zakładu pracy. Kadencja społecznego inspektora pracy trwa cztery lata.
Zakładowego i oddziałowego lub wydziałowego społecznego inspektora pracy wybiera:
1)w zakładach pracy lub w oddziałach albo wydziałach liczących do trzystu pracowników – ogólne zebranie pracowników zakładu pracy lub oddziału albo wydziału;
2)w zakładach pracy lub oddziałach albo wydziałach liczących powyżej trzystu pracowników:
a)zakładowego społecznego inspektora pracy – zebranie oddziałowych lub wydziałowych i grupowych społecznych inspektorów pracy,
b)oddziałowego (wydziałowego) społecznego inspektora pracy
– zebranie grupowych społecznych inspektorów pracy,
c)grupowego społecznego inspektora pracy wybiera ogólne zebranie pracowników komórek organizacyjnych oddziału lub wydziału. W zakładach, w których nie wybrano grupowych społecznych inspektorów pracy, tryb wyborów społecznych inspektorów pracy określają zakładowe organizacje związkowe.
Wybory społecznych inspektorów pracy przeprowadzają zakładowe organizacje związkowe na podstawie uchwalonych przez siebie regulaminów wyborów z zastrzeżeniem, że ogólnokrajowe organizacje związkowe mogą ustalać ramowe wytyczne do regulaminów wyborów społecznych inspektorów pracy.
4.Zasady odwołania społecznego inspektora pracy
Zasady odwołania społecznego inspektora pracy określa art. 7 u.s.i.p. Społeczny inspektor pracy, w razie nie wywiązywania się ze swoich obowiązków, może być odwołany przed upływem czteroletniej kadencji.
Odwołanie może nastąpić na wniosek: zakładowych organizacji związkowych lub co najmniej jednej piątej pracowników. Społeczny inspektor pracy przestaje pełnić swoją funkcję również w przypadku zrzeczenia się jej lub ustania stosunku pracy.
Po odwołaniu społecznego inspektora pracy, zrzeczenia się pełnienia funkcji społecznego inspektora pracy przez niego samego lub ustania stosunku pracy, organizacje związkowe powinny przeprowadzić uzupełniające wybory społecznego inspektora pracy.
5.Zadania społecznej inspekcji pracy
Zadania społecznej inspekcji pracy określa art. 4 u.s.i.p. Społeczna inspekcja pracy w zakresie bezpieczeństwa, higieny i ergonomii pracy oraz prawa pracy ma prawo m.in. kontrolować:
a)przestrzeganie przez pracodawcę postanowień układów zbiorowych pracy i regulaminów pracy, w tym ochrony pracy kobiet i młodocianych oraz niepełnosprawnych;
b)przestrzegania zasad udzielania pracownikom urlopów oraz obowiązku przestrzegania czasu pracy;
c)kierowania pracowników przez pracodawcę na badania profilaktyczne;
d)prowadzenie badań i pomiarów występowania na stanowisku pracy czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych;
e)przestrzeganie przez pracodawcę terminów szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz jakości tych szkoleń, a także opracowanie przez pracodawcę lub instytucję szkolącą programów szkolenia;
f)stosowanie w zakładzie pracy zbiorowych środków ochrony (np. wentylacja pomieszczeń, balustrady na stanowiskach prowadzenia prac na wysokości) oraz stosowanie przez pracowników środków ochrony indywidualnej (np. ochronniki słuchu, rękawice antywibracyjne podczas prac w hałasie i wywołujących drgania, szelki bezpieczeństwa podczas prac na wysokości);
g)dostarczanie pracownikom odzieży i obuwia roboczego, a także właściwie zorganizowane pranie oraz naprawa odzieży i obuwia roboczego; dostępność pomieszczeń i urządzeń higieniczno sanitarnych;
h)dostarczanie pracownikom posiłków profilaktycznych oraz napojów;
i)stan budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych oraz procesy technologiczne z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy;
j)stan urządzeń elektrycznych, w tym skuteczność działania ochron przeciwporażeniowych, przestrzeganie procedury wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.
Społeczny inspektor pracy uczestniczy również w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego;
bierze udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy,
a także,
zgodnie z przepisami prawa pracy,
bierze udział w analizowaniu przyczyn powstawania wypadków przy pracy,
zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy oraz kontroluje stosowanie przez zakłady pracy właściwych środków zapobiegawczych;
uczestniczy w przeprowadzaniu społecznych przeglądów warunków pracy;
opiniuje projekty planów poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy i planów rehabilitacji zawodowej oraz kontroluje realizację tych planów;
podejmuje działania na rzecz aktywnego udziału pracowników zakładów pracy w kształtowaniu właściwych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wpływa na przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
wykonuje inne zadania określone w u.s.i.p. i w innych przepisach.
6.Uprawnienia społecznej inspekcji pracy
Zgodnie z przepisami art. 8-16 u.s.i.p. społeczny inspektor pracy ma prawo:
a)wstępu w każdym czasie do pomieszczeń i urządzeń zakładu pracy w celu wykonywania swoich zadań określonych w u.s.i.p.;
b)żądać od pracodawcy oraz od kierownika oddziału lub wydziału, a także od pracowników informacji oraz okazania dokumentów w sprawach wchodzących w zakres jego działania lub kontroli.
Wykonywanie wymienionych wyżej czynności powinno następować z zachowaniem przepisów o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej.
W razie stwierdzenia, że nie są przestrzegane przepisy prawa pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy społeczny inspektor pracy powinien poinformować o tym pracodawcę oraz kierownika oddziału lub wydziału, czyniąc jednocześnie stosowny zapis w księgach społecznego inspektora pracy.
Pracodawca oraz kierownik oddziału lub wydziału zobowiązany jest podjąć decyzję w sprawie usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości oraz poinformować o tym społecznego inspektora pracy.
W przypadku, gdy społeczny inspektor pracy stwierdzi naruszenia przez pracownika przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, powinien zwrócić pracownikowi uwagę na obowiązek przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Gdy zachowanie pracownika na stanowisku pracy wskazuje na niedostateczną znajomość przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz nieumiejętność wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie lub innych pracowników, społeczny inspektor pracy powinien zwrócić się do kierownika właściwej komórki organizacyjnej o czasowe odsunięcie pracownika od tej pracy i zapoznanie tego pracownika z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.
Na podstawie ustaleń własnych, oddziałowego lub wydziałowego a także grupowego społecznego inspektora pracy – zakładowy społeczny inspektor pracy powinien wydać pracodawcy, w formie pisemnej, zalecenie usunięcia w określonym terminie stwierdzonych uchybień.
W przypadku bezpośredniego zagrożenia mogącego spowodować wypadek przy pracy,
zakładowy społeczny inspektor pracy powinien wystąpić do pracodawcy o natychmiastowe usunięcie tego zagrożenia, a w przypadku niepodjęcia odpowiednich działań przez pracodawcę,
powinien wydać, w formie pisemnej, zalecenie wstrzymania pracy danego urządzenia technicznego lub określonych robót, zawiadamiając o tym równocześnie zakładowe organizacje związkowe.
Pracodawca może wnieść sprzeciw od zalecenia zakładowego społecznego inspektora pracy do właściwego inspektora pracy państwowej inspekcji pracy.
Sprzeciw od zalecenia społecznego inspektora pracy pracodawca powinien wnieść w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia zalecenia, a od zalecenia dotyczącego bezpośredniego zagrożenia mogącego spowodować wypadek – niezwłocznie.
W razie wniesienia sprzeciwu inspektor pracy państwowej inspekcji pracy powinien wydać decyzję lub podjąć inne środki prawne przewidziane w przepisach o państwowej inspekcji pracy.
Pracodawca jest zobowiązany założyć zakładową księgę zaleceń i uwag oraz oddziałowe lub wydziałowe księgi uwag, przeznaczone do zapisów społecznych inspektorów pracy.
Księgi te, powinny być przechowywane w miejscu ustalonym przez pracodawcę oraz udostępniane do wglądu zakładowym organizacjom związkowym, organom samorządu załogi, organom państwowej inspekcji pracy oraz innym organom nadzoru i kontroli warunków pracy.
Zapisy w księgach zaleceń i uwag mają moc dokumentów urzędowych w postępowaniu przed organami państwowymi.
Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem pełniącym funkcję społecznego inspektora pracy w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu,chyba, że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia.
W takim przypadku rozwiązanie umowy o pracę może nastąpić po uprzednim uzyskaniu zgody statutowo właściwego organu zakładowej organizacji związkowej.
Przepis ten nie narusza art. 40 k.p dz-u-2020-1320-t-j-kodeks-pracy Pracodawca nie może wypowiedzieć pracownikowi pełniącemu funkcję społecznego inspektora pracy warunków pracy i płacy na jego niekorzyść w okresie opisanym wyżej, chyba, że wypowiedzenie stało się konieczne z przyczyn, o których jest mowa w art. 43 k.p. Przepisy te, stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy pracownik jest zatrudniony na podstawie mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.
Zgodnie z art. 43 k.p. pracodawca może wypowiedzieć warunki pracy lub płacy pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku (art. 39 k.p.), dz-u-2020-1320-t-j-kodeks-pracy w przypadku, gdy wypowiedzenie stało się konieczne ze względu na:
1)wprowadzenie nowych zasad wynagradzania dotyczących ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub tej ich grupy, do której pracownik należy;
2)stwierdzoną orzeczeniem lekarskim utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawinioną przez pracownika utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania.
Orzecznictwo: Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, z dnia 18 grudnia 2001 r. I PKN 755/00. Pracownik, który przez wiele lat faktycznie pełnił funkcję zakładowego społecznego inspektora pracy za dorozumianą i niewątpliwą wolą pracowników zakładu pracy, mimo niedokonania formalnego wyboru po upływie wcześniejszej kadencji, korzysta ze szczególnej ochrony prawnej przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem stosunku pracy w granicach określonych art. 13 ust. 1 ustawy dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy.
Pracodawca jest zobowiązany zapewnić społecznemu inspektorowi pracy odpowiednie warunki realizacji jego zadań, w tym wyposażyć w odpowiednie lokale umożliwiające prowadzenie działalności i szkoleń;
umożliwić korzystanie z publikacji i wydawnictw w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;
udostępnić informacje, opracowania oraz inne dokumenty związane z zakresem działania społecznego inspektora pracy.
Pracodawca powinien także ponosić koszty związane z działalnością społecznej inspekcji pracy, w tym:
delegacji,
udziału w szkoleniach,
konferencjach i naradach.
Społeczny inspektor pracy powinien wykonywać swoje czynności w zasadzie poza godzinami pracy.
W razie konieczności wykonywania swoich czynności w godzinach pracy lub uczestniczenia w naradach i szkoleniach – społeczny inspektor pracy zachowuje prawo do wynagrodzenia.
W razie znacznego obciążenia zadaniami wynikającymi z pełnienia funkcji społecznego inspektora pracy, pracodawca, na wniosek zakładowych organizacji związkowych, może ustalić miesięczne wynagrodzenie zryczałtowane do wysokości nieprzekraczającej wynagrodzenia za trzydzieści godzin pracy osoby pełniącej funkcję społecznego inspektora pracy.
W szczególnie uzasadnionych wypadkach pracodawca, na wniosek zakładowych organizacji związkowych, może podwyższyć to wynagrodzenie do wysokości nieprzekraczającej wynagrodzenia za sześćdziesiąt godzin pracy.
W zakładach pracy, w których występuje szczególne zagrożenie zdrowia i życia pracowników, a warunki pracy wymagają stałego społecznego nadzoru, pracodawca, na wniosek zakładowych organizacji związkowych, może zwolnić na czas pełnienia funkcji zakładowego społecznego inspektora pracy z obowiązku wykonywania pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
W takim przypadku zakładowy społeczny inspektor pracy zachowuje przez czas pełnienia funkcji prawo do wynagrodzenia, jakie przysługiwało mu na stanowisku pracy zajmowanym w dniu oddelegowania, z uwzględnieniem zmian tego wynagrodzenia, jakie nastąpią w okresie oddelegowania.
Ogólnokrajowe organizacje związkowe mogą określać wytyczne do działalności społecznych inspektorów pracy.
Określenie wytycznych, w stosunku do zakładów podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub Ministrowi Spraw Wewnętrznych – może nastąpić w porozumieniu z właściwym ministrem.
7.Współdziałanie społecznej inspekcji pracy z organami nadzoru i kontroli warunków pracy
Zasady współpracy określają przepisy art. 17-21 u.s.i.p. Ustawa o SIP Społeczni inspektorzy pracy współdziałają z państwową inspekcją pracy i innymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy w zakresie ustalonym ustawą o społecznej inspekcji pracy.
Państwowa inspekcja pracy jest zobowiązana do udzielania pomocy społecznej inspekcji pracy w realizacji jej zadań, szczególnie przez poradnictwo prawne, specjalistyczną prasę oraz szkolenie.
Inspektorzy pracy państwowej inspekcji pracy zobowiązani są do przeprowadzania kontroli wykonania zaleceń i uwag społecznych inspektorów pracy.
Na umotywowany wniosek zakładowego społecznego inspektora pracy, uzgodniony z zakładowymi organizacjami związkowymi, dotyczący spraw zagrożenia zdrowia i życia pracowników, inspektorzy pracy państwowej inspekcji pracy powinni przeprowadzać kontrole oraz wszczynać postępowanie w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika.
Zakładowy społeczny inspektor pracy ma prawo uczestniczyć w kontrolach przeprowadzanych w zakładzie przez inspektora pracy państwowej inspekcji pracy oraz w podsumowaniu kontroli.
Również państwowa inspekcja sanitarna, urząd dozoru technicznego oraz inne organy nadzoru i kontroli warunków pracy zobowiązane są do udzielania społecznej inspekcji pracy pomocy w wykonywaniu jej zadań.
8.Odpowiedzialność za naruszenie przepisów o społecznej inspekcji pracy
Odpowiedzialność za naruszenie przepisów o społecznej inspekcji pracy wynika z art. 22 u.s.i.p. – kto działając w imieniu zakładu pracy narusza przepisy ustawy, a szczególnie uniemożliwia działalność społecznego inspektora pracy, podlega karze grzywny.
Tej samej karze podlega, kto nie wykonuje zalecenia zakładowego społecznego inspektora pracy. Orzekanie następuje na podstawie wniosku pochodzącego od inspektora pracy państwowej inspekcji pracy w trybie określonym w Dziale VII ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.
Szkolenie dla Społecznej Inspekcji Pracy
tutaj otwórz
.
